Οι πρώτες πληροφορίες για το λιμάνι της Πάτρας μάς έρχονται από τον αρχαίο γεωγράφο Στράβωνα. Αργότερα ο Παυσανίας περιγράφει το λιμάνι, ως ένα λιμάνι εξαιρετικής γεωφυσικής θέσης. Είναι στολισμένο με ιερά και ναούς θεών, Νυμφών και Νηρηίδων όπως του Ποσειδώνα, της Δήμητρας, της Αφροδίτης και του Άρη. Τα αγάλματα αυτών των θεών βρέθηκαν στο βυθό της θάλασσας, πράγμα που μας κάνει να συμπεράνουμε ότι η παραλία έπαθε πολλές καθιζήσεις.
Οι Ρωμαίοι χρηματοδότησαν μεγάλα λιμενικά έργα. Έγιναν εκσκαφές και επέκταση. Ο Νέρων στόλισε το λιμάνι με νέα ιερά και ναούς και εντοίχισε σιδερένιους κρίκους για να δένονται τα καράβια ώστε να μην τα παρασύρουν οι ξαφνικοί άνεμοι του Πατραϊκού Κόλπου.
Οι Άραβες γεωγράφοι το θεωρούν επίσης ένα λιμάνι σπουδαίας γεωγραφικής θέσης. Από εδώ πέρασαν Γενοβέζοι, Βενετσιάνοι, Φράγκοι… αλλά και πειρατές. Κατά την βυζαντινή αυτοκρατορία οι Παλαιολόγοι ενέταξαν το λιμάνι στα αναπτυξιακά έργα της αυτοκρατορίας.
Το λιμάνι αυτό ήταν η αιτία και το αποτέλεσμα της ανάπτυξης της πόλης. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης υπήρξε και παραμένει η σύνδεση της Ανατολής με την Δύση. Το λιμάνι σημάδεψε την πορεία της πόλης και καθόρισε την εξέλιξή της.
Η μεγαλύτερη οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης συμβαίνει το 19ο αιώνα και συνδέθηκε με τις εμπορικές δραστηριότητες και την καλλιέργεια της σταφίδας που είχε αναδειχθεί σε απόλυτη οικονομική εξειδίκευση.
Από στοιχεία της εποχής βλέπουμε οτι στο διάστημα 1899-1900 εξείχθησαν 108.919 τόνοι σταφίδας, ποικιλίας Βοστίτσας απο την Αιγιάλεια και σουλτανίνα. Πλοία από την Ανατολή και από όλη σχεδόν την Ευρώπη στριμώχνονταν στο λιμάνι κατά εκατοντάδες και φόρτωναν τα ξύλινα κιβώτια με τη σταφίδα. Γύρω από το λιμάνι υπήρχαν δεκάδες αποθήκες, καταστήματα και πωλητήρια με υφάσματα μεταξωτά, μάλλινα και βαμβακερά, σκεύη, έπιπλα, αντικείμενα από μέταλλο, μάρμαρο και γυαλί. Επίσης στην παραλιακή οδό (Όθωνος Αμαλίας) υπήρχαν 4 σταφιδεργοστάσια, 2 βυρσοδεψεία, 1 εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας, 2 βαρελοποιεία, ένας εμπορικός οίκος ακατέργαστων δερμάτων, 1 εργοστάσιο παραγωγής αλεύρου, ασφαλιστικοί οίκοι. Ένα ατελείτωτο πήγαινε-έλα από άλογα που έσερναν κάρα έτοιμα να φορτωθούν εμπορεύματα άλλα για να στοιβαχτούν στις αποθήκες και άλλα για να φορτωθούν στα πλοία.
Εκτός από την μαύρη σταφίδα και την σουλτανίνα υπήρχαν και άλλες εξαγωγές όπως ρέγκες σε κουτιά, γαλαζόπετρα, θειάφι, δέρματα, κυδώνια, εσπεριδοειδή και ελιές.Οι εισαγωγές ήταν χαλκός, ζάχαρη, ξυλεία, υφάσματα, σίδηρος, κάρβουνο, βακαλάος παστός. Κατά τον 19ο αιώνα το λιμάνι της Πάτρας ήταν το μοναδικό εξαγωγικό λιμάνι της Πελοποννήσου και των Ιονίων Νήσων.
Τα πληρώματα των καραβιών τσακώνονται, χτυπιούνται μεταξύ τους με γροθιές και με τα κουπιά των λέμβων για τον ανταγωνισμό του ποιοί πρώτοι θα φορτώσουν τα κιβώτια της σταφίδας στο πλοίο τους για να φτάσουν πρώτοι στις αγορές του Λιβόρνο, της Βενετίας, της Μάλτας, της Μασσαλίας, του Λονδίνου για να εισπράξουν τις υψηλότερες τιμές. Το πρώτο φόρτωμα σταφίδας και η πρώτη εξαγωγή λεγόταν πριμαρόλια.
Το λιμάνι της Πάτρας πολύβουο παζάρι. Εδώ έμποροι και τοκογλύφοι. Εδώ λεμβούχοι και καπεταναίοι.Εδώ ναυτικοί, εδώ αργυραμοιβοί, εδώ ξεπεσμένες καλλιτέχνιδες, Δύσης και Ανατολής γεμίζουν τα καφέ αμάν και τα καφέ σαντάν της παραλίας με τραγούδια και θεάματα σε μια απέραντη πόλη από τον Άγιο Ανδρέα μέχρι την Τερψιθέα. Ένα λιμάνι νύχτα μέρα ζωντανό, πολύβουο, πολυάνθρωπο, πολύγλωσσο. Λιμάνι του κόσμου και του υποκόσμου, των πλούσιων σταφιδεμπόρων και των εξαθλιωμένων λαθρόβιων χαμάληδων. Λιμάνι των ευρύστερνων ναυτικών με τα τατουάζ στα μπράτσα ,λιμάνι των κυριών με τα κρινολίνα που παραπονιούνται διαρκώς προς τον κύριο Δήμαρχο για την εδαφική ανωμαλία του μόλου που εμποδίζει να κινούνται με άνεση τα τακούνια. Το λιμάνι ήταν η ψυχή και το κορμί της πόλης.
Το 1836 το Δημοτικό συμβούλιο με απόφασή του εισηγήθηκε στο Βασιλιά την ανάγκη επέκτασης του τεχνητού λιμένα. Το αίτημα για την κατασκευή μεγάλων λιμενικών έργων επικυρώθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα κι έτσι το λιμάνι θα αποκτούσε κυματοθραύστη ,τις δυο προκυμαίες (του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Ανδρέα)και δυο φάρους. Επίσης επιβλήθηκε επιβολή φόρων προς τους συναλλασσόμενους δηλαδή τους εμπόρους και τους ναυτικούς.
Το 1858 κατασκευάστηκε ο πρώτος φάρος που ήταν ξύλινος και καταστράφηκε από καταιγίδα το 1865. Τη μελέτη ανέλαβε ο γάλλος Πασκάλ που ήταν διευθυντής των λιμενικών έργων της Μασσαλίας. Το 1872 δημοσιεύτηκε η μελέτη του Πασκάλ και την κατασκευή του έργου ανέλαβε ένας από τους σπουδαιότερους μηχανικούς της Ευρώπης , ο γάλλος Πιέρ Μανιάκ . Το λιμάνι φωτίστηκε για πρώτη φορά με φωταέριο (γκάζι) στις 15/4/1874, επί δημαρχίας Γεωργίου Μπενιζέλου Ρούφου. Το φωτισμό ανέλαβε η εταιρεία Φόγγελ και Σία. Στις 22/4/1907 επί δημαρχίας Δημητρίου Βότση, ηλεκτροφωτίστηκε από την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία.
Μέχρι το 1938 διήρκεσαν τα έργα ενώ δεν σταμάτησαν ποτέ οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τα λιμενικά έργα.\Στις αρχές του 20ου αιώνα οι εμπορικές δραστηριότητες άρχισαν να λιγοστεύουν. Πολλοί ήταν οι λόγοι που οδήγησαν σ? αυτό. Κάποιοι από αυτούς ήταν η δημιουργία μεγάλων σταφιδαγορών στα ευρωπαϊκά λιμάνια , η ανάδειξη του Πειραιά σε πρώτο λιμάνι μετά τη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου , καθώς και οι ασθένειες των αμπελώνων.
Αν και υποβαθμιζόταν εμπορικά στον πολιτικό χάρτη εξακολουθούσε να κατέχει σημαντική θέση. Έτσι το 1941 βομβαρδίστηκε από γερμανικά στούκας. Κατά την απελευθέρωση τον Οκτώβριο του 1944 παραλίγο να ανατιναχθεί από τους γερμανούς αλλά ευτυχώς ο αξιωματικός Ηλίας Μιχαλόπουλος απέστρεψε την καταστροφή κόβοντας το καλώδιο ρευματοδότησης των εκρηκτικών. Στη δεκαετία του ?50 το λιμάνι συνδέθηκε με λιμάνια της Αμερικάνικης ηπείρου.Στη δεκαετία της μετανάστευσης χιλιάδες ήταν οι υποψήφιοι μετανάστες που με τα υπερωκεάνια Saturnia και Vulcania μετανάστευσαν στην Αμερική για μια καλύτερη ζωή.
…και τα βράδια ο καημός των ρεμπέτικων και λαϊκών τραγουδιών αναστενάζει σε πρόχειρα παραπήγματα της παραλίας για να μεταφέρει τους πόνους της ερημιάς, της φτώχειας, της μετανάστευσης.
Το 1960 το λιμάνι της Πάτρας συνδέεται με λιμάνια της Ιταλίας. Το πρώτο φέρυ-μπωτ είναι το Εγνατία ενώ 1 χρόνο αργότερα μπαίνει και νέο φέρυ-μπωτ το Appia.
Το λιμάνι γίνεται κυρίως επιβατικό. Μέσα σε λίγα χρόνια τα φέρυ-μπωτ δεκαπλασιάζονται. Έτσι σήμερα 3-5 (το καλοκαίρι αυξάνονται) καράβια συνδέουν την Πάτρα με τα λιμάνια της Ιταλίας στις πόλεις Ανκόνα, Πρίντεζι και Βενετία.
Το λιμάνι έχει καθημερινή σύνδεση με την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη. Το 1999 ξεκίνησαν οι εργασίες για το νέο λιμάνι που βρίσκεται στην ακτή Δυμαιών. Το νέο λιμάνι άνοιξε τις πύλες του τον Ιούλιο του 2011.
Το λιμάνι είναι συνδεδεμένο και με το καρναβάλι καθώς η τελετή λήξης δηλαδή το κάψιμο του Καρνάβαλου γίνεται λίγο έξω από το μώλο της Αγίου Νικολάου.
32 π.Χ. Ελλιμενίζεται ο αιγυπτιακός στόλος των Πτολεμαίων και αποβιβάζεται και η Κλεοπάτρα. Ο Αντώνιος ήρθε εδώ για να σχεδιάσει τη Ναυμαχία στο Άκτιο.
1838 Αποβιβάζεται το βασιλικό ζεύγος Όθων και Αμαλία.
1895 Αποβιβάζεται η μεγάλη δούκισσα Βέρα της Βυρτεμβέργης (αδελφή της βασίλισσας Όλγας).
21/10/1920 Αποβιβάζεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το πολεμικό «ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ» .
20/7/1892 Οι πρώτοι κολυμβητικοί αγώνες από τον Παναχαϊκό Γυμναστικό Σύλλογο, νικητής αναδείχθηκε ο κολυμβητής Αντώνης Πεπανός.
20/10/1895 Οι πρώτοι κωπηλατικοί αγώνες.
1929 και μετά Ο Ναυτικός Όμιλος Πατρών (Ν.Ο.Π) διεξάγει αγώνες κολύμβησης και πόλο.
Η ποικιλία των ψαριών που αλιεύονται σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο ψαρέματος.Το ψάρεμα γίνεται με τους παρακάτω τρόπους:
1) Παράκτια αλιεία. Γίνεται με τα λεγόμενα καϊκόπουλα, δηλαδή μικρά καϊκια. Χρησιμοποιούνται δίχτυα και παραγάδια και
αλιεύονται βακαλάοι, σαφρίδια, γλώσσες, σφυρίδες, κολιοί, χταπόδια, καλαμάρια κ.ά.
2) Γρι-γρι. Το ψάρεμα γίνεται τη νύχτα με λάμπες, που προσελκύουν σαρδέλες, γαύρους, βακαλάους, σαφρίδια και κολιούς. Τα γρι-γρι ρίχνουν τα δίχτυα τους γύρω από το φως της λάμπας και ψαρεύουν.
3) Ανεμότρατες. Μεγάλα καΐκια που ρίχνουν εν κινήσει δίχτυα σε μήκος 1-2 χλμ. Τα δίχτυα τους έχουν το σχήμα σάκου και κινούνται στο μέσον του βάθους της θάλασσας ή στο βυθό. Αλιεύονται όλα τα είδη των ψαριών. Οι Πατρινοί ψαράδες χρησιμοποιούν μόνο τα σκάφη της παράκτιας αλιείας.Τα γρι-γρι και οι ανεμότρατες ψαρεύουν οπουδήποτε έχει ψάρι και όχι μόνο στην περιοχή τους.
Ο Φάρος,το στολίδι και σύμβολο της Πάτρας,χτίστηκε το 1878 εξ ολοκλήρου από πέτρα.Το φως του ήταν λευκό και σταθερό,με μια αναλαμπή ανά 90 δευτερόλεπτα.
Με εμβαδόν όλο κι όλο 4-5 τετραγωνικά μέτρα και ύψος 17 μ.,ο Φάρος και το καφενεδάκι του συγκέντρωναν πλήθος κόσμου και μαζί με την οδό Αγίου Νικολάου και τον μώλο,ήταν η καθημερινή βόλτα των Πατρινών.Στο χώρο γύρω από τον Φάρο γίνονταν συναυλίες και πολλοί από τους γνωστούς τραγουδιστές της εποχής είχαν τραγουδήσει εκεί. Αρχικά λειτούργησε σαν σηματοδότης. Μετά όμως από την κατασκευή του κυματοθραύστη,ο ρόλος του αυτός καταργήθηκε.Κάθε φορά που ένα ξένο καράβι έμπαινε στο λιμάνι,η ορχήστρα του Φάρου χαιρετούσε την είσοδό του παίζοντας τον εθνικό ύμνο της χώρας του.
Αυτός ο θρυλικός πέτρινος Φάρος γκρεμίστηκε επί δικτατορίας και δημαρχίας Κωνσταντίνου Γκολφινόπουλου,το 1972,με το σκεπτικό ότι το μήκος του μώλου εμπόδιζε τον ελλιμενισμό των μεγάλων πλοίων. Αργότερα αποδείχτηκε ότι η Πάτρα χρειαζόταν απλώς ένα νέο,μεγαλύτερο λιμάνι.Η κατεδάφιση του Φάρου είναι ένα συμβάν που ακόμα και σήμερα η πόλη δεν έχει ξεπεράσει.
Το 2000 κατασκευάστηκε παρόμοιος φάρος στην αρχή της οδού Τριών Ναυάρχων.
Φάροι επίσης υπήρχαν στην προβλήτα της οδού Καλαβρύτων (σημερινή οδό Δημ. Γούναρη),μπροστά στους Μύλους Τριάντη, στις δύο άκρες του κυματοθραύστη και στην προβλήτα του Αγίου Ανδρέα (Ψιλή).
Στέφανος Θωμόπουλος
Κώστας Τριανταφύλλου
Βασίλης Λάζαρης
Οικονομίδης
Νίκος Μπακουνάκης
Χρήστος Κορύλλος
Πιερ Μανιάκ
Κώστας Κοκκοβίκας
εφημερίδες “Ο Φορολογούμενος” και ”Νεολόγος των Πατρών”
εκπομπή της ΕΡΑ Πάτρας “Πάτρα η πόλη με τις δέκα ζωγραφιές
Αποστολοπούλου Γεωργία-Σαβίνα
Γανού Χαρά
Πανέτας-Φελούρης Ιάσονας
Τσαντοπούλου Ελευθερία